Jan Luyken en de androgyne mens
Jan Luyken en de androgyne mens.
De literator en graficus Jan Luyken (1649- 1712) heeft veel brieven gebundeld tot het boek:"Geestelijke Brieven". Interessant in deze brieven is de wijze, waarop Luyken over God schrijft, zoals 'God onze Moeder', 'God als onze Vader' en 'God als de eeuwig barende Vader'. Door deze metaforen geeft Luyken zijn beeld van God een androgyn karakter. Met een androgyn karakter van de mens wordt bedoeld een mensbeeld,waarin het mannelijke en het vrouwelijke aspect in dezelfde persoon samenvallen. Het androgyne menstype verenigt beide kanten van het mens zijn.
In de antropologie doet de theorie opgeld, dat het oerwezen waaruit de mens ontstaan is, een wezen is geweest, waarin het mannelijke en het vrouwelijke een waren. Sporen van deze visie op de mens in de oertijd vinden we terug in de bijbel: in het scheppingsverhaal in Genesis spreekt God:"Laat ons mensen maken naar Ons beeld en gelijkenis"."En God schiep den mens naar Zijn beeld, naar Gods beeld schiep Hij hem, man en vrouw schiep Hij hen". Blijkbaar waren man en vrouw voordien bij God een: Ons beeld, Onze gelijkenis. Een verduidelijking van deze visie, deze situatie geeft Jezus in Mattheus 22 in Zijn antwoord op een vraag naar de opstanding:"Immers in de opstanding huwen zij ( de mannen) niet en worden zij niet ten huwelijk genomen( de vrouwen). Maar zij zijn als de engelen in de hemel".
De vraag mag gesteld worden, of de aard van de engelen in deze beschrijving androgyn is; of de scheiding van de mens in man en vrouw bij de schepping van de aarde tegenover de hemel weer ongedaan gemaakt wordt in de hemel. M.a.w.: toen God de hemel en de aarde schiep, schiep Hij man en vrouw op de aarde. Impliciet houdt deze voorstelling in, dat de androgynie bij de hemel hoort.
Deze voorstellingen komen al in andere vormen voor bij de Babyloniers. Ook Plato gaat uit van de oermens als androgyn, voorafgaand aan de latere scheiding in man en vrouw. Jezus zegt niet toevallig tegen Zijn opposanten:"Gij kent de Schriften niet". Een van de boeiendste teksten in Genesis is ook de verwijzing naar een ver verleden: "Dit zijn de geweldigen uit de voortijd, mannen van naam".
En in de Middeleeuwen is het de Joodse geleerde Maimonides, die deze androgyne fase, voorafgaande aan het mens-zijn aanhangt.
Door het moderne hormonenonderzoek is het inzicht verworven, dat er vloeiende grenzen, overgangen zijn, dat het mannelijke in het vrouwelijke en het vrouwelijke in het mannelijke begrepen is. In "Das doppelte Geschlecht" van Hermann Baumann wordt aangetoond, dat deze androgyne visie in de mythen bij vele volkeren voorkomt. In riten en magisch- religieuze instituties drukt zich de overtuiging uit, dat voor het volledige mens-zijn het samenvallen van beide 'mens-helften' nodig is.
Niet toevallig gebruik ik het woord 'samenvallen' in de voorgaande alinea.
Tijdens mijn verblijf op het voormalige Ned.-Nieuw- Guinea heb ik in de antropologische literatuur op het toenmalige 'Bureau Bevolkingszaken',o.a. bij wijlen prof. dr.Van Baal, een beschrijving gelezen van een magisch ritueel op Zuid- Nieuw- Guinea (bij de Marind Anim?), waarbij in aanwezigheid van de wijze stamoudsten het jeugdige, versierde meisje gemeenschap had met een jeugdige jongeman; tijdens het moment van de volledige vereniging met elkaar werden beiden onder een, daartoe vooraf geplande, vallende boom verpletterd om vervolgens aan kannibalisme ten prooi te vallen. Is de interpretatie juist, dat de levenden deel wilden hebben aan de volledige eenwording van het maagdelijke paar en daarmee aan de wereld van de voorouders? Ik schreef daar voor mezelf het volgende gedicht over:
Ritueel
Versierd meisje en
opgetogen jongeling
binnengeleid
in de kring van ingewijden
geven vol hartstocht zich aan elkander
tot bereikt is de eenheid
waarin de ogen wegglijden in liefde
breken in de dood die over hen valt
Verwante kosmos zwijgt
als de vleesgeworden eenheid
parend sterft
en gegeten wordt door de ingewijde
Ook in het sjamanisme werden jonge mannen tot vrouwen en jonge vrouwen tot mannen gevormd; de manvrouwgestalte als schakel met de wereld van de voorouder?
Terug naar Jan Luyken.
Van hem is bekend, dat hij op 19- jarige leeftijd huwde met de beroemde zangeres Maria de Oude,"bij wie hij vijf kinderen gewon". Getuige de erotisch getinte bundel 'De Duytse lier' was hun huwelijk zeer gelukkig.
Maar op zeker moment heeft hij de sexuele huwelijksbeleving met haar beeindigd. Was dat onder invloed van zijn voorstelling over de androgyne mens;deed hij op een bepaald moment de ontdekking van homosexuele neigingen, een homosexuele geaardheid bij zichzelf? En heeft dat dan ook nog invloed gehad op zijn kunstenaarsschap, zijn poezie? Opvallend is zeker de grote tegenstelling tussen 'De Duytse Lier' enerzijds en zijn latere geestelijke poezie anderzijds, die sterk mystiek getint is, getuige de titel van een bundel als "Jezus en de Ziel. Een citaat uit zijn poezie:
Daar wand'len twee Gezellen
Door 's werelds levensland...
Van ouds gelijk als een geweest,
Een heet er Vlees,en de ander Geest.
De literator en graficus Jan Luyken (1649- 1712) heeft veel brieven gebundeld tot het boek:"Geestelijke Brieven". Interessant in deze brieven is de wijze, waarop Luyken over God schrijft, zoals 'God onze Moeder', 'God als onze Vader' en 'God als de eeuwig barende Vader'. Door deze metaforen geeft Luyken zijn beeld van God een androgyn karakter. Met een androgyn karakter van de mens wordt bedoeld een mensbeeld,waarin het mannelijke en het vrouwelijke aspect in dezelfde persoon samenvallen. Het androgyne menstype verenigt beide kanten van het mens zijn.
In de antropologie doet de theorie opgeld, dat het oerwezen waaruit de mens ontstaan is, een wezen is geweest, waarin het mannelijke en het vrouwelijke een waren. Sporen van deze visie op de mens in de oertijd vinden we terug in de bijbel: in het scheppingsverhaal in Genesis spreekt God:"Laat ons mensen maken naar Ons beeld en gelijkenis"."En God schiep den mens naar Zijn beeld, naar Gods beeld schiep Hij hem, man en vrouw schiep Hij hen". Blijkbaar waren man en vrouw voordien bij God een: Ons beeld, Onze gelijkenis. Een verduidelijking van deze visie, deze situatie geeft Jezus in Mattheus 22 in Zijn antwoord op een vraag naar de opstanding:"Immers in de opstanding huwen zij ( de mannen) niet en worden zij niet ten huwelijk genomen( de vrouwen). Maar zij zijn als de engelen in de hemel".
De vraag mag gesteld worden, of de aard van de engelen in deze beschrijving androgyn is; of de scheiding van de mens in man en vrouw bij de schepping van de aarde tegenover de hemel weer ongedaan gemaakt wordt in de hemel. M.a.w.: toen God de hemel en de aarde schiep, schiep Hij man en vrouw op de aarde. Impliciet houdt deze voorstelling in, dat de androgynie bij de hemel hoort.
Deze voorstellingen komen al in andere vormen voor bij de Babyloniers. Ook Plato gaat uit van de oermens als androgyn, voorafgaand aan de latere scheiding in man en vrouw. Jezus zegt niet toevallig tegen Zijn opposanten:"Gij kent de Schriften niet". Een van de boeiendste teksten in Genesis is ook de verwijzing naar een ver verleden: "Dit zijn de geweldigen uit de voortijd, mannen van naam".
En in de Middeleeuwen is het de Joodse geleerde Maimonides, die deze androgyne fase, voorafgaande aan het mens-zijn aanhangt.
Door het moderne hormonenonderzoek is het inzicht verworven, dat er vloeiende grenzen, overgangen zijn, dat het mannelijke in het vrouwelijke en het vrouwelijke in het mannelijke begrepen is. In "Das doppelte Geschlecht" van Hermann Baumann wordt aangetoond, dat deze androgyne visie in de mythen bij vele volkeren voorkomt. In riten en magisch- religieuze instituties drukt zich de overtuiging uit, dat voor het volledige mens-zijn het samenvallen van beide 'mens-helften' nodig is.
Niet toevallig gebruik ik het woord 'samenvallen' in de voorgaande alinea.
Tijdens mijn verblijf op het voormalige Ned.-Nieuw- Guinea heb ik in de antropologische literatuur op het toenmalige 'Bureau Bevolkingszaken',o.a. bij wijlen prof. dr.Van Baal, een beschrijving gelezen van een magisch ritueel op Zuid- Nieuw- Guinea (bij de Marind Anim?), waarbij in aanwezigheid van de wijze stamoudsten het jeugdige, versierde meisje gemeenschap had met een jeugdige jongeman; tijdens het moment van de volledige vereniging met elkaar werden beiden onder een, daartoe vooraf geplande, vallende boom verpletterd om vervolgens aan kannibalisme ten prooi te vallen. Is de interpretatie juist, dat de levenden deel wilden hebben aan de volledige eenwording van het maagdelijke paar en daarmee aan de wereld van de voorouders? Ik schreef daar voor mezelf het volgende gedicht over:
Ritueel
Versierd meisje en
opgetogen jongeling
binnengeleid
in de kring van ingewijden
geven vol hartstocht zich aan elkander
tot bereikt is de eenheid
waarin de ogen wegglijden in liefde
breken in de dood die over hen valt
Verwante kosmos zwijgt
als de vleesgeworden eenheid
parend sterft
en gegeten wordt door de ingewijde
Ook in het sjamanisme werden jonge mannen tot vrouwen en jonge vrouwen tot mannen gevormd; de manvrouwgestalte als schakel met de wereld van de voorouder?
Terug naar Jan Luyken.
Van hem is bekend, dat hij op 19- jarige leeftijd huwde met de beroemde zangeres Maria de Oude,"bij wie hij vijf kinderen gewon". Getuige de erotisch getinte bundel 'De Duytse lier' was hun huwelijk zeer gelukkig.
Maar op zeker moment heeft hij de sexuele huwelijksbeleving met haar beeindigd. Was dat onder invloed van zijn voorstelling over de androgyne mens;deed hij op een bepaald moment de ontdekking van homosexuele neigingen, een homosexuele geaardheid bij zichzelf? En heeft dat dan ook nog invloed gehad op zijn kunstenaarsschap, zijn poezie? Opvallend is zeker de grote tegenstelling tussen 'De Duytse Lier' enerzijds en zijn latere geestelijke poezie anderzijds, die sterk mystiek getint is, getuige de titel van een bundel als "Jezus en de Ziel. Een citaat uit zijn poezie:
Daar wand'len twee Gezellen
Door 's werelds levensland...
Van ouds gelijk als een geweest,
Een heet er Vlees,en de ander Geest.
posted by Piet Buddingh' @ 6:51 AM
0 Comments:
Post a Comment
<< Home