Het nederlandse imperialisme en kolonialisme in het Indonesische kinder- en jeugdboek 6
21. Titelbeschrijving
"Cut Nyah Dien"= Prinses Nyah Dien; geschreven door Deddy Armand en uitgegeven door Pustaka Kartini- Jakarta; het betreft de 4e druk van 1987 en kost Rp. 1200,-.Bestemd voor jongeren van 14/15 jaar.
Inhoudsbeschrijving
Cut Nyah Dien werd omstreeks 1859 geboren in Lampadang- Groot Aceh. Haar vader was Nanta Setia, Ulebalang VI Mukum en een broer van Teuku Mahmud, vader van Teuku Umar. Cut Nyah Dien was dus een nicht van Teuku Umar. Hun grootvader Nanta Ah was afkomstig uit Minangkabau, dat aan Aceh grenst.Op 12- jarige leeftijd werd zij uitgehuwelijkt aan Ibrahim Lamnga.
In het boekje komen vervolgens ter sprake het Londens Tractaat van 1824, waarin Nederland zich tegenover Engeland verplicht de onafhankelijkheid van Aceh te respecteren. In het Sumatra- tractaat van 1871 vervalt deze overeenkomst. Vreemde volkeren maken regelingen naar hun luimen om de wereld te overweldigen. Maar de bevolking van Aceh was klaar voor de strijd; sultan en volk zijn nl. in het hart getroffen. Volgens Hollandse, militaire deskundigen zou Aceh slechts met een oorlog onderworpen kunnen worden.
Als Hollandse soldaten de moskee 'Baitul Rakhman' in brand steken, kent de woede geen grenzen meer; de naam betekent 'Huis van de Heer'. Cut Nyah Dien schreeuwt het uit:"Hai alle mensen van Aceh, die geloven...De naam van Allah wordt besmeurd. Zijn er nog mensen in Aceh, die de heidenen hun zonden willen vergeven?" De Hollanders worden met grote verliezen terug geslagen. Maar zij komen terug met nog eens 8000 man, 60 schepen, meer dan 20 mortieren en meer dan 200 stuks artillerie. Generaal Van Swieten landt op 9 december 1873.
Aan Acehse zijde strijden Teuku Umar, Raja Pidie, Ulebalang Nanta Setia, vader van Cut Nuyah Dien, Panglima Polim, Ulebalang Bait, Imam Longbata en Teuku Ibrahim Lamnga, echtgenoot van Cut Nyah Dien. Teuku Noh was een verrader. De moed van het volk en de soldaten van Aceh was een verschrikking voor de Hollandse soldaten.
In december 1875 vallen de Hollanders het district van de vader van Cut Nyah Dien aan. Zij vlucht met haar kind naar de bergen. Alles wordt door de Hollanders plat gebrand. Op 29 juni 1878 sneuvelen haar zwager en haar man. Zij voegt zich nu bij de guerilla's.
Teuku Umar en Nanta Setia besluiten samen te werken. Teuku Umar trouwt met Cut; district VI Mukim komt weer onder het gezag van Nanta Setia. Dan kiest Teuku Umar in 1891 de kant van de Hollanders om wapens te ontvangen. Maar op 13 maart 1896 valt hij , tot grote vreugde van Cut opnieuw de Hollanders aan. Dezen voelen zich verraden en zijn woedend; kolonel Van Heutz komt uit Batavia. Op 11 februari 1899 sneuvelt Teuka Umar voor de ogen van Cut. Zij neemt de leiding over en begint een nieuwe guerilla, maar de Hollandse marechaussee kent na 20 jaar het terrein goed. De gezondheid van Cut gaat door het zwerven hard achteruit. Pang Laot neemt uit medelijden met haar contact op met de Hollanders. In oktober 1905 wordt de zieke, half blinde en reumatische Cut Nyah Dien gevangen genomen. Zij wordt verbannen naar Sumedang/Java. De goede behandeling door de Hollanders is uit tactische overwegingen gedaan. Op 6 november 1908 sterft zij.
De titel "Nationale Held van de Republiek Indonesia" is gepast voor een Acehse heldin, die vrees inboezemde bij, strijd voerde tegen, maar ook geeerd werd door haar tegenstanders.
Illustraties
Op het omslag staat een wilskrachtige vrouwenfiguur met op de achtergrond elkaar bestrijdende Hollandse en Acehse strijders. De illustraties volgen de opeenvolgende fasen in het leven van Cut Nyah Dien en gevechtssituaties uit de bloedige Aceh- oorlogen.
Commentaar (1)
Cut Nyah Dien is een stimulerende kracht geweest in een bepaalde periode van de Aceh- oorlog. Opmerkelijk is, dat Deddy Armand steeds uitvoerig de ontluikende aantrekkelijkheid en de verfijnde manieren van zijn heldinnen beschrijft.(zie ook hierna: Cut Neutia). Hij geeft ook steeds de aanzienlijke afstamming weer: dat wijst op feodale invloed. De beschreven verwoesting van de moskee "Baitul Rakhman" is volgens Paul van't Veer een vergissing geweest, maar was het sein van een nieuwe guerilla.
Interessant is de periode rond Teuku Umar. Hij kiest de zijde van de Hollanders o.m. door de noodzaak om zijn peperoogst uit te voeren en krijgt de titels: Panglima Prang Besar teuku Djohan Pahlawan: Grote Opperbevelhebber Universele Held. Kolonel Deykerhoff hoopte via een linie vrede te stichten in Aceh. Hij bewapent Teuku Umar en geeft hem 300 (moderne) achterladers, 500 (oude) voorlaadgeweren, 25000 patronen, 500 kilo kruit, 1200 slaghoedjes, 5000 kilo lood en 1600 Spaanse daalders als 'krijgskas'. Teuku Umar zal dan met andere Acehers verantwoordelijk zijn buiten de linie. Maar een andere Hollandse commandant provoceert (bewust?) de Acehers en dat doet de oorlog weer in alle hevigheid oplaaien.
De opmerking van Armand, dat de Hollanders Cut Nyah Dien uit tactische overwegingen voorkomend behandelden, is strijdig met zijn slotopmerking.
Madelon Szekely- Lulofs plaatst Cut Nyah Dien tegenover Kartini (2). Zij ziet beide vrouwen als 2 grote persoonlijkheden, die op geheel verschillende wijze uitdrukking geven aan hun positie als vrouw in een koloniale samenleving.
Dat de oorlog in Aceh bloedig is geweest, blijkt uit de verliescijfers die ik geef bij IV, 22 a+b aant.; Aceh bleef tot 1942 onveilig.
22.Titelbeschrijving
a."Cut Nyah Meutia"= 'Prinses Nyah Meutia"; geschreven door Deddy Armand en uitgegeven door Garuda Metropolitan Press- Jakarta; het betreft de 1e druk van 1984 en is bestemd voor jongeren van 14/15 jaar oud; het kost Rp. 1200,-.
Van deze uitgave heb ik het 'Voorwoord' gebruikt voor mijn 'Commentaar'.
b."Cut Meutia, the brave Pearl of Aceh"= Prinses Meutia, de moedige parel van Aceh; geschreven door dra. Maria Elvira en bestemd voor leerlingen, die gevorderd zijn in het Engels. De uitgever is Gramedia- Jakarta en het betreft de tweede druk van 1990; de prijs is Rp. 1200,-.Deze uitgave heb ik gebruikt voor de inhoudsbeschrijving.
Inhoudsbeschrijving
De hoofdpersoon Cut Media heeft een belangrijke rol gespeeld in de late fase van de Aceh- oorlog. Zij was de dochter van het districtshoofd Teuku Bem Daud in Perak/ Pasai in Oost-Aceh.
In 1903 sloot de koning, sultan Daud, na 30 jaar vrede met de Hollanders. Toch ging de guerilla door tot 1942(!). In de periode van 1903- 1910 speelt Cut Metua een belangrijke rol.
Maria Elvira beschrijft botsingen tussen de Acehers en het KNIL, later de marechaussee, waarbij Teuku Muhammed, Cut Meutia's eerste echtgenoot, gedood wordt. Zij en haar zoontje Raja Sabil ontkomen.
De Nederlanders willen een overeenkomst sluiten en wanneer Teuku Cik Tunong, Cut Meutia's 2e echtgenoot, daarop ingaat, is er een jaar vrede. Echter, een nieuwe overval op Hollandse militairen, die in een Islamitisch gebedshuis overnachten en waarbij alle militairen op een na worden gedood, maakt daar een einde aan. Wanneer Teuku Cik Tunong ingaat op een uitnodiging tot een gesprek met de Nederlanders, wordt hij gevangen genomen en gefusilleerd. Cut Meutia verwacht dan haar 2e baby.
Na de dood van de baby keert zij terug bij de guerilla, gedreven door een diepe afkeer van de Hollanders. Zij huwt opnieuw, nu met Pang Nanggroe. Zij overvallen treinen, maar de grote jacht wordt nu op hen ingezet. In 1910 komt de marechaussee hen op het spoor: op 26 september valt Pang Nanggroe en op 24 oktober Cut Meutia. Haar vijf jaar oude zoontje kan nogmaals ontsnappen.
Het slot luidt:"..Toen schoten drie soldaten haar neer. De dappere parel van Aceh, met haar lange, zwarte haar, dat neerviel tot op haar rug, viel langzaam op de grond. Haar rijke rode bloed bedekte de aarde van Aceh, de aarde die zij lief had en waarvoor zij zo dapper streed".
Illustraties
Het kleurrijke omslag van de Engelstalige uitgave toont een gevechtssituatie met Cut Meutia in het centrum en Hollandse marechaussees op de voorgrond. Op de achtergrond is een ontspoorde trein zichtbaar. De andere zijn in zwart- wit en tonen Cut Meutia als opgroeiend meisje thuis, dat verlangt naar de strijd, Cut Meutia in het bos met haar eerste kind, opeenvolgende gevechtssituaties, de terechtstelling van haar tweede echtgenoot en haar dood.
Commentaar
Het 'Voorwoord' van de Indonesische uitgave bevat interessante gegevens over de doelstellingen van de serie"Nationale Helden". De uitgever signaleert erosie van patriottische gevoelens en nationale trots bij adolescenten en jong- volwassenen, een groeiende afstand tussen de 'oorlogsgeneratie' en jongeren in 1984. Om gevoelens van gerechtvaardigd patriottisme en terechte trots te voeden en om de kloof tussen de generaties te overbruggen heeft de uitgever deze serie opgezet. Hij hoopt een bijdrage te leveren aan de vorming van een volgende generatie als enthousiast volgeling van de Pancasila.
De inhoud van deze uitgave is romantisch van toonzetting: door de tegenstellingen aan te zetten heeft Deddy Armand geprobeerd tegemoet te komen aan de wensen van de uitgever. De gekleurde illustraties doen dat zeker.
De Engelstalige uitgave is soberder, ook in het materiaal, en geeft de feitelijke gebeurtenissen op een vertrouwenwekkende wijze weer. Het perspectief bij dra. Maria Elvira ligt volledig in de Acehers.
In deze langdurige en smerige oorlog, Van Daalen wordt van oorlogsmisdaden beschuldigd, hebben de militairen en de gevreesde marechaussee meermalen gewankeld. Het boekje deed me soms denken aan de 'Bosgeuzen' in de 80- jarige oorlog tegen Spanje. Het zou de ironie ten top gedreven zijn, als in deze jaren (tot 1942) op Indonesische scholen, bv. in Aceh- Kota Radja, verplicht over deze Nederlandse patriotten verteld moest worden!
In tegenstelling tot Deddy Armand poogt Elvira niet deze oorlog te veralgemenen tot een Indonesische oorlog.
Nederlandse tijdgenoten in het vroegere Nederlands- Indie schrijven eveneens reeel over deze oorlog, bv. dr. J. Groneman over militairen, geronseld in Harderwijk,'het gootgat van Europa' en op weg naar hun bestemming Indie:".. de dodelijke vermoeienissen van een guerilla- oorlog in tropische strandbossen en moerassen"(1). En E. du Perron geeft een scherp beeld van de SS- achtige elite- officier-avant- la- lettre aan Nederlandse zijde:"..Maar als je op het kerkhof staat van Peutjut,..dan heb je geen spatje lef meer, dat verzeker ik je: dan sta je daar met je decoratie op je borst en je zegt:"UED's onderdanige dienaar. UED's onderdanige, kloterige dienaar".(2)
Op zijn eigen wijze heeft H.C.Zentgraaf de laatste jaren van Cut Meutia beschreven(4). Hij vermeldt, dat Pang Nanggroe onder de Hollanders bekend stond als "de Watergeus'! In de wat gezwollen taal van Zentgraaf wordt het sein voor de laatste aanval gegeven 'door een slanke, blanke vrouw.."(blz. 137), terwijl Maria Elvira over Cut Meutia schrijft:".. she had beautiful dark skin"(pag. 1). Houdt de opmerking van Zentgraaf misschien verband met zijn extreem- rechtse, politiek opvattingen tussen de beide wereldoorlogen?
Aanduiding van de thematiek
Informatieve thema's: :1.1. nationale trots
1.3. moed
Politieke thema's 2.2. nationale helden
2.5. bestrijding van imperialisme en kolonialisme
23."Bandung lautan api"= Bandung zee van vuur; geschreven door Deddy Armand en verschenen in de serie "Perang kemerdekaan Indonesia"= Oorlog om de bevrijding van Indonesie. De uitgever is P.T. Garuda Metropolitan Express- Jakarta; het betreft de eerste druk van 1984 en kost Rp. 1200,-.
Inhoudsbeschrijving
In het 'Voorwoord' schrijft drs. Lukman Umar, dat de tijd als een kloof nieuwe generaties dreigt te scheiden van de generatie uit de vrijheidsstrijd. Het boekje gaat over gebeurtenissen tussen begin augustus 1945 en maart 1946.
Bijna 350 jaar werd onze archipel gekoloniseerd door de Hollanders, Engelsen en Japanners. De nederlangen van vroeger werden de lessen voor de latere vrijheidsstrijders.
De jongeren vooral dienen de idealen van de vrijheid; ook in Bandung organiseren zij een ondergrondse. Van de Japanners krijgen Indonesische jongeren een para- militaire training; ook jongeren uit het KNIL voegen zich bij de ondergrondse. Zij staan volledig achter het tweemanschap Sukarno- Hatta.
Als op 17 augustus 1945 in Jakarta de onafhankelijkheid wordt geproclameerd, wordt dit nieuws via de radio in Bandung en de journalistiek verspreid, ook naar het buitenland. Het enthousiasme vlamt op: de bewapening bestaat uit bambu- runcing, klewangs, speren, geweren, pistolen, granaten. Er worden wegversperringen gemaakt.
Op 22 augustus wordt een organisatie Bescherming Bevolking opgericht, oa. door Abdul Harris Nasution. Op 2 september tijdens een grote bijeenkomst op de aloon- aloon lopen Japanners gewapend rond, maar willen geen wapens overdragen aan de vrijheidsstrijders.
Dan komen de geallieerden; of zijn dat vermomde Hollanders? Na incidenten verbiedt de geallieerde commandant het dragen van wapens door niet- militairen. Aanvallen op hen volgen en onder de ruines van de gebouwen liggen geallieerde soldaten. Dan ontstaat nieuwe verwarring bij een grote banjir. Jongeren weigeren Noord- Bandung te ontruimen. Op 24 november wordt het Regiment van de 24e november gevormd. Dan volgt een strijd om Zuid- Bandung. Van de Centrale regering in Jakarta komt het bevel om 11 km. terug te trekken; op zondag 24 november vindt de ontruiming plaats.
Tienduizenden , ook burgers, trekken weg naar het zuiden en in de avond klinken in de stad overal explosies. Bandung, het Parijs van Java, brandt. Naar aanleiding van dit oorlogsgebeuren dicht Mohamed Toha het strijdlied "Hallo Hallo Bandung". Echter nog vele offers zullen gebracht moeten worden door de 'bloem van de natie'.
Illustraties
Het omslag toont aanstormende soldaten van Indonesische strijdkrachten tegen een achtergrond van brandend Bandung en het karakteristieke gebouw van Gedung Isola of het Palace- hotel. Ook alle andere illustraties zijn aktie- opnames; bajonet- oefeningen, rondrijdende jongeren met een megafoon(!?), wegversperringen, confrontaties met Japanners, de dreigende uitstraling van de aankomst van geallieerde soldaten, een alles verwoestende banjir en tenslotte de wegtrekkende strijdgroepen en bevolking met in de vallei brandend Bandung. De illustraties verlevendigen het verhaal.
Commentaar
Nadrukkelijk wordt de bevrijdingsoorlog geplaatst in het kader van de vroegere opstanden onder leiding van oa. Javaanse prinsen. De vrijheidsstrijd van 1945 en daarna wordt zo in een feodaal beinvloede traditie geplaatst.
Het boekje geeft inzicht in de mogelijkheden tijdens de Japanse bezetting om te komen tot de vorming van Indonesische, ondergrondse verzetsgroepen als voorbereiding op dee vrijheidsoorlog na het vertrek van de Japanners. Stap voor stap wordt de groeiende spanning tussen Indonesische strijdgroepen enerzijds en de Japanners en Geallieerden anderzijds opgebouwd naar de climax van de brandende stad als resultaat van 'de verschroeide aarde'- taktiek, en het ontstaan van het beroemd geworden strijdlied "Hallo Hallo Bandung". De weergave in het boekje van beide gebeurtenissen vormt in feite een camouflage voor de onvermijdelijkheid van de ontruiming van Bandung.
De Nederlandse versie van "Hallo Hallo Bandung" is een vooroorlogs cabaret- liedje, een 'smartlap in het jargon, van Willy Derby in verband met de tot standkoming van de eerste telefoonverbinding tussen Nederland en Bandoeng/Ned.Indie. (1)
De dichter/ com[ponist van de Indonesische versie op het thema "Hallo Hallo Bandung" uit 1946 is onduidelijk. Deddy Armand noemt Mohammad Toha(blz. 33), maar in het bundeltje "Kidung Ceria" = 'Vrolijke ballades'(1b) worden tekst en melodie toegeschreven aan Ismael Marzuki. De Indonesische tekst getuigt van een creatieve verwerking van het thema naar de eigen tijd en de eigen omstandigheden in 1946. De tekst heeft een voorspellende geladenheid: eens komen wij terug! en luidt:
Hallo Hallo Bandung
Hallo Hallo Bandung, Ibukota Priangan
Hallo Hallo Bandung, kota kenang- kenangan
Sudah lama beta tidak berjumpa dengan kau
Sekarang telah menjadi lautan api:
Mari Bung, rebut kembali!
In Nederlandse vertaling:
Hallo Hallo Bandung, hoofdstad van de Preanger
Hallo Hallo Bandung, stad vol herinneringen
Lange tijd zal ik je niet ontmoeten
Nu je bent geworden een zee van vuur
Kom, Bung, wij komen vechtend terug!
Deddy Armand verbloemt niet, dat in deze maanden aan Indonesische zijde grote onzekerheid bestond als gevolg van gebrek aan informatie over de geallieerden in Bandung, die voor Nederlanders werden aangezien, en als gevolg van een overstroming. Een voorbeeld is de Indonesische houding tegenover de RAWPI.
Deze groep organiseerde de repatriering van o.m geallieerde krijgsgevangenen; geen wonder dat hun verhouding met de Japanners goed was. Verwarring kan ook ontstaan zijn, doordat in oktober 1945 de Britse leden van de RAWPI vervangen werden door Nederlandse; er waren ook Nederlandse militairen en burgergevangenen in Japanse kampen! Van de Nederlandse auteur F.J.Friedericy is bekend, dat hij als officier bij de RAWPI opdracht had de repatriering van duizenden Indonesiers te organiseren, die door de Japanners gedwongen waren te werk gesteld(2). De stormachtige gebeurtenissen in Surabaja zijn waarschijnlijk ook oorzaak geweest voor gevechten elders, zoals in Bandung. Dat een man als Nasution uit deze chaos van de bersiap- tijd een geordende Siliwangi- divisie heeft georganiseerd, dwingt respect af.(3). Men kan bewondering hebben voor de moed aan Indonesische zijde, maar was dat niet ook roekeloosheid tegenover getrainde militairen uit de Pacific- oorlog tegen Japan? Zijn er geen mensenlevens verspild?
Een analoog geval aan Nederlandse zijde is bekend: de beroemde 'Slag in de Java- zee' is een mythe, want een foute beslissing van de toenmalige vice- admiraal Helfrich wegens het ontbreken van luchtbescherming door Nederlandse jachtvliegers tegen Japanse luchtaanvallen op het eskader. Het 'Ik val aan, volg mij!' versluiert de kritiek van Doorman zelf op Helfrich en het onnodig verlies aan mensenlevens. De afloop is bekend.(4) Zoals ook het verzonnen verhaal over het 'bevel' van Doorman.
In ruimer verband geeft de situatie van de strijdgroepen rond Bandung ook enigszins zicht op de positie van de legendarische guerilla- generaal Sudirman op Midden- Java. Vermoed kan worden , dat ook elders de guerilla de politiek in groter verband frustreerde. (Zie ook onder: Commentaar bij 5 en 25).
Armand gebruikt tenslotte de begrippen 'volk' en 'strijdgroepen' door elkaar. Wil de auteur een eenheid suggereren tussen beide, die in werkelijkheid veel minder sterk geweest is?
Aanduiding van de thematiek
Informatieve thema's: 1.3. moed
1.4. nation- building
Politieke thema's: 2.2. nationale helden
2.5. bestrijding van imperialisme en
kolonialisme
24. Titelbeschrijving
"K.H.Zainal Mustafa"= 'Kyai Haji Zainal Mustafa' (Kyai = Kiai is de titel voor een leraar in de islam) is geschrteven door M.Saribi Afn met afbeeldingen van Adam Brata in een serie, die vooral Moslim- profeten betreft. Bestemd voor jongeren van 14/15 jaar; de uitgever is Aries Lima- Jakarta. Het betreft de 1e druk van 1984 en kost Rp. 1600,-.
Inhoudsbeschrijving
Grootmoeder vertelt op verzoek van haar kleinkinderen Komariah en Astini over Kyai Haji Zainal Mustafa.
Hij was geestelijk leider van de koranschool Sukamana in Singaparna, West- Java. Hij onderwees op grond van de Islam de gelijkwaardigheid van alle mensen. Daarom zijn wij tegen onderdrukking en kolonialisme vanuit andere landen. Hij wilde niet samenwerken met de Hollanders, hoewel zij hem dat herhaaldelijk vroegen. De overweldiger verarmde ons volk, maar K.H. Zainal Mustafa wilde staan in de lijn van Imam Bonjol, Teuku Umar, e.a. Zijn studenten stonden achter hem, de Hollanders wantrouwden hem, de geheime politie kwam in actie. Op 17 november 1941 wordt hij gevangen gezet in Bandung, maar na 2 maanden weer vrijgelaten. In februari 1943 (? B.) wordt hij opnieuw gearresteerd, maar door de Japanners bevrijd. Hij keert terug als geestelijk leider van de School Sukamanah. Maar het gedrag van het Japanse leger alarmeert hem. Overal lijdt het volk honger; er is zware dwangarbeid. "Wat betekent 'romusha', oma?" vroeg Astini. "Romusha is dwangarbeid zonder betaling. Wie weigerde, kon worden gestraft", antwoordde oma Rubiyah. Het volk durfde niet rechtstreeks te kijken, het Japanse leger stal rijst, karbouwen; er waren besmettelijke ziektes, ongedierte en luizen. Oma droeg ooit kleding van rubber, maar langzaam stortte Japan in.
Japan vormde ook de PETA= Pembala Tanah Air= Verdediger van het vaderland; haar leden werden later voormannen van de TNI.
Schoolkinderen moesten aardnoten zoeken, of ze werden gestraft. Het leger van Japan roofde alle rijkdom voor de overwinning van de Aziatische oorlog. Door zijn oppositie voeren wilden de Japanners K.H.Zainal Mustafa arresteren, maar zijn studenten ontwapenden hen. Op 25 februari 1944 komen troepen o.l.v. de Kempetai- commandant van Tasikmalaya, Kobayashi. K.H. Zainal Mustafa loopt rustig naar hen toe, maar plotseling vallen de studenten o.l.v. haji Najimudin de Japanners aan met de roep :"Allah is groot". Maar Japan is superieur; K.H.Zainal Mustafa wordt gevangen genomen en naar de gevangenis Cipinang in Jakarta gebracht. Op 25 oktober 1944 wordt hij met 21 volgelingen doodgeschoten; hun stoffelijke resten liggen begraven op Ancol in Jakarta. Hij gaf zijn geest voor onze vrijheid tegen onderdrukking.
Illustraties
De illustraties zijn aangepast aan het grote formaat van het boek. Op het omslag stormen studenten met allerlei wapens aan. We zien oma en haar kleinkinderen, dreigende Hollanders, K.H.Zainal Mustafa in de gevangenis, aanvallende Duitsers met een groot hakenkruis, slaande en schoppende Japanse militairen, romusha's, maar steeds een rustige, dominerende Mustafa. De laatste plaat toont zijn terechtstelling.
Commentaar
K.H. Zainal Mustafa was een vooraanstaand inspirator in de moslim- gemeenschap tegen onderdrukking en voor vrijheid van Indonesie. Het boek geeft inzicht in de islamitische rechtvaardiging van het verzet tegen het kolonialisme. Door het lezen groeit de bewustwording van de afstand tussen het Indonesische volk en de Nederlandse aanwezigheid daar: het gaat om de rollen van resp. gekoloniseerde en kolonisator. Wanneer Japan de Hollanders verdreven heeft, blijkt dezelfde rolverdeling te blijven bestaan.Een breekpunt voor de moslim is de eis tot eerbetoon aan de keizer en de buiging naar het oosten: de moslim wendt zich naar Mekka. In elke hotelkamer geeft een pijl die richting aan. En het verbod om een Japanner rechtstreeks aan te kijken accentueert de onderworpenheid. Interessant is het om te weten, dat generaal Sudirman opgeleid is bij de PETA; hoe heeft hij zich opgesteld?
Als oma zegt:"Alle kolonisatoren zijn wreed", veralgemeent zij het beeld van de onderdrukker; Nederland was geen uitzondering. In feite vind ik de beeldvorming van de Japanner ongunstiger in dit boek dan die van de Hollander.
Onder de Japanse bezetting verzwakte de bevolking sterk en de textielschaarste maakte vervangingsmiddelen nodig, b.v. heel dunne lappen rubber voor de sarong of als laken op de bedden; in gesprekken met collega's van de U.I. werd dit bevestigd. Ook het dragen van juten zakken rond het middel kwam veel voor. Gaandeweg ontdekte men, dat Indonesie wel bizonder moeilijke decennia heeft doorgemaakt in deze eeuw: eerst het kolonialisme, daarna de crisisjaren in de wereldeconomie, vervolgens de dwangarbeid van de romusha's en de groeiende armoede tijdens de Japanse bezetting, na '45 de bevrijdingsoorlog tegen Nederland, en de confrontatie- politiek, eerst tegen Maleisie, later tegen Nederland, de periode van de marxistische 'Verelendungspolitiek'. Het land heeft 4 decennia in een diep dal gezeten.
Bij de botsing tussen de studenten van de koranschool en de Japanners kan ik mij niet aan de indruk onttrekken, dat de situatie uit de hand is gelopen door het onbesuisde optreden van haji Najimudin, waarschijnlijk uitgelokt door arrogant optreden van de Japanners.
Het boek ademt de geest van de Nahdatul Ulama en andere orthodoxe stromingen, hoewel het meisje niet gesluierd is afgebeeld. Tenslotte kwam het hakenkruis in een afbeelding op mij nogal onverwacht over. Mijn bezwaar, dat sympathie opgeroepen zou kunnen worden voor het hakenkruis als het symbool van het land, dat Nederland verslagen heeft, werd door Indonesiers afgewezen. Bij hen ontbreken de connotaties rond deze vlag, zoals die bij Nederlanders wel meespelen. Maar vreemd blijft het, dat straatverkopertjes anno 1990/'91 naast andere vlaggetjes ook het hakenkruisvlaggetje te koop aanbieden.
Aanduiding van de thematiek
Politieke thema's : 2.2. nationale helden
2.5. bestrijding van imperialisme en kolonialisme
Gedragsthema's : 3.4. rechtvaardigheid
Karaktervorming : 3.7. godsdienst en tolerantie
25. "Sudirman, a simple man, a great general"= 'Sudirman, een eenvoudige man, een grote generaal' is geschreven door drs. Ayu Sutarto en bestemd voor jongeren van 14/15 jaar oud. De uitgever is Gramedia- Jakarta en het betreft de 2e druk van november 1989. Het boekje is geschreven in het engels en kost Rp. 1200,-.
Inhoudsbeschrijving
Sudirman werd bekend als opperbevelhebber van de TNI. Hij kwam van Bodas Karang Jati in de residentie Banyumas op Midden- Java. De assistent- wedono van Rembang adopteerde hem als kind; zijn moeder was een zuster van de echtgenote van Pak Cokrosunaryo. Hij werd geboren op 24 januari 1916 en Pak Cokro gaf hem de naam Sudirman.
Op school studeerde hij hard; hij maakte veel vrienden; thuis verzorgde hij oa. de tuin. Sudirman bleef eenvoudig ondanks de belangrijke positie van zijn vader. Hij maakte de keuken schoon en vrijdags ging hij naar de moskee. Later ging hij in Cilacap bij de padvinderij. Hij bezat verantwoordelijkheidsgevoel, wilde zich harden en studeerde na de junior- highschool aan een kweekschool. Als hoofdonderwijzer overlegde hij eerst met anderen en nam pas een beslissing. Hij werd door de Japanners getraind bij de PETA en kreeg zo veel militair inzicht.
Op 17 augustus 1945 werd Indonesie onafhankelijk; de geallieerden kwamen om de Japanners terug te brengen naar Japan. Maar met hen kwamen de Hollanders, die ons de vrijheid weer wilden afnemen.
Sudirman werd kolonel bij de TKR= Tentara Keamanan Rakyat= het leger tot bescherming van het volk. Hij bestreed de geallieerden in Magelang en Ambarawa; Ambarawa was de deur naar Yogyakarta en hij versloeg de geallieerden.
In 1947 wilde de regering alle strijdgroepen samenvoegen tot een leger; Sudirman slaagde er in de TNI te vormen. Pak Dirman was zeer geliefd bij zijn soldaten; hij was voorstander van de eenheid tussen leger en volk: zij zijn als de vis in het water. Deze gedachte van Sudirman is een van de belangrijkste kenmerken van het huidige Indonesie.
In december 1948 vielen de Hollanders Yogyakarta aan; zij probeerden de zieke Pak Dirman te pakken, maar deze zwierf met zijn soldaten 1900 km. in 7 maanden; hij gaf alles voor de guerilla. Als kind en als generaal bleef hij eenvoudig; hij wilde geen weelde. Zijn dochter was officier in het leger, maar niemand wist, dat zij de dochter van Sudirman was. (1.B.) In maart 1949 moest hij terug naar Yogyakarta. Op10 juli 1949 was er een parade van alle guerilla's voor Pak Dirman op de Jalan Malioboro. Hij was erg ziek; men huilde en had tranen in de ogen. Op 5 oktober was de verjaardiag van het Indonesische leger. Op 29 januari 1950 overleed Pak Dirman in Magelang. Allen, volk en leger, namen afscheid van hem:"Vaarwel, onze grote generaal, wij zullen uw voorbeeld volgen".
Illustraties
Het kleurrijke omslag toont generaal Sudirman in diverse situaties, oa. zittend in een draagstoel, omdat hij uitermate verzwakt was. In het boekje zien we een biddende Sudirman, de plechtigheid waarbij hij tot opperbevelhebber wordt benoemd, Sudirman bij zijn soldaten en de afscheidsparade op de Jalan Malioboro. Zijn omgeving is erg eenvoudig afgebeeld.
Commentaar
In de beschrijving van Sudirman staan zijn geloof en eenvoudige levenswandel voorop. De indruk lijkt gerechtvaardigd, dat hij, als zijn ziekte, tbc, hem niet geveld had, een strenge moslim zou zijn geworden, die moeite zou hebben gehad met de grote tolerantie in het moderne Indonesie.
Interessant is, dat Sudirman na augustus '45 in Ambarawa geweest is. Daar werd in 1945 de achterneef van Eduard Douwesdekker ter plaatse door leden van strijdgroepen doodgeslagen; dit pro- Indonesische familielid hoorde als 'belanda' in een kamp thuis.(1)
Belangwekkend is zijn opmerking over :'de vis in het water': de guerilla als uitdrukking van de volkswil. Of dit anno 1991 nog zo is t.o.v. de Abri weet ik niet; zeker heeft men in bepaalde kringen na 40 jaar afstand genomen van zijn ascetisme als levenshouding. Buiten kijf staat, dat Sudirman een grote persoonlijkheid is geweest met een sterke uitstraling naar de bevolking toe; hij is in enkele jaren volledig opgebrand. Ik herinner mij, dat hij in die jaren op Nederlandse militairen een legendarische indruk maakte. Militair- organisatorisch is zijn prestatie om te komen tot een samenhangende TNI, van groot formaat. Ook logistiek en op het gebied van de verbindingen werd hier indrukwekkend gepresteerd. Maar of Sudirman op grond van zijn machtspositie politiek steeds goed geopereerd heeft, blijft de vraag (2).
Aanduiding van de thematiek
Informatieve thema's : 1.3 moed
Politieke thema's : 2.2 nationale helden
2.4 loyaliteit tegenover: 2.4.1 het leger
2.4.2 de politie
Gedragsthema's, : het is niet goed mogelijk een enkel sub-thema aan te wijzen.
karaktervorming
"Cut Nyah Dien"= Prinses Nyah Dien; geschreven door Deddy Armand en uitgegeven door Pustaka Kartini- Jakarta; het betreft de 4e druk van 1987 en kost Rp. 1200,-.Bestemd voor jongeren van 14/15 jaar.
Inhoudsbeschrijving
Cut Nyah Dien werd omstreeks 1859 geboren in Lampadang- Groot Aceh. Haar vader was Nanta Setia, Ulebalang VI Mukum en een broer van Teuku Mahmud, vader van Teuku Umar. Cut Nyah Dien was dus een nicht van Teuku Umar. Hun grootvader Nanta Ah was afkomstig uit Minangkabau, dat aan Aceh grenst.Op 12- jarige leeftijd werd zij uitgehuwelijkt aan Ibrahim Lamnga.
In het boekje komen vervolgens ter sprake het Londens Tractaat van 1824, waarin Nederland zich tegenover Engeland verplicht de onafhankelijkheid van Aceh te respecteren. In het Sumatra- tractaat van 1871 vervalt deze overeenkomst. Vreemde volkeren maken regelingen naar hun luimen om de wereld te overweldigen. Maar de bevolking van Aceh was klaar voor de strijd; sultan en volk zijn nl. in het hart getroffen. Volgens Hollandse, militaire deskundigen zou Aceh slechts met een oorlog onderworpen kunnen worden.
Als Hollandse soldaten de moskee 'Baitul Rakhman' in brand steken, kent de woede geen grenzen meer; de naam betekent 'Huis van de Heer'. Cut Nyah Dien schreeuwt het uit:"Hai alle mensen van Aceh, die geloven...De naam van Allah wordt besmeurd. Zijn er nog mensen in Aceh, die de heidenen hun zonden willen vergeven?" De Hollanders worden met grote verliezen terug geslagen. Maar zij komen terug met nog eens 8000 man, 60 schepen, meer dan 20 mortieren en meer dan 200 stuks artillerie. Generaal Van Swieten landt op 9 december 1873.
Aan Acehse zijde strijden Teuku Umar, Raja Pidie, Ulebalang Nanta Setia, vader van Cut Nuyah Dien, Panglima Polim, Ulebalang Bait, Imam Longbata en Teuku Ibrahim Lamnga, echtgenoot van Cut Nyah Dien. Teuku Noh was een verrader. De moed van het volk en de soldaten van Aceh was een verschrikking voor de Hollandse soldaten.
In december 1875 vallen de Hollanders het district van de vader van Cut Nyah Dien aan. Zij vlucht met haar kind naar de bergen. Alles wordt door de Hollanders plat gebrand. Op 29 juni 1878 sneuvelen haar zwager en haar man. Zij voegt zich nu bij de guerilla's.
Teuku Umar en Nanta Setia besluiten samen te werken. Teuku Umar trouwt met Cut; district VI Mukim komt weer onder het gezag van Nanta Setia. Dan kiest Teuku Umar in 1891 de kant van de Hollanders om wapens te ontvangen. Maar op 13 maart 1896 valt hij , tot grote vreugde van Cut opnieuw de Hollanders aan. Dezen voelen zich verraden en zijn woedend; kolonel Van Heutz komt uit Batavia. Op 11 februari 1899 sneuvelt Teuka Umar voor de ogen van Cut. Zij neemt de leiding over en begint een nieuwe guerilla, maar de Hollandse marechaussee kent na 20 jaar het terrein goed. De gezondheid van Cut gaat door het zwerven hard achteruit. Pang Laot neemt uit medelijden met haar contact op met de Hollanders. In oktober 1905 wordt de zieke, half blinde en reumatische Cut Nyah Dien gevangen genomen. Zij wordt verbannen naar Sumedang/Java. De goede behandeling door de Hollanders is uit tactische overwegingen gedaan. Op 6 november 1908 sterft zij.
De titel "Nationale Held van de Republiek Indonesia" is gepast voor een Acehse heldin, die vrees inboezemde bij, strijd voerde tegen, maar ook geeerd werd door haar tegenstanders.
Illustraties
Op het omslag staat een wilskrachtige vrouwenfiguur met op de achtergrond elkaar bestrijdende Hollandse en Acehse strijders. De illustraties volgen de opeenvolgende fasen in het leven van Cut Nyah Dien en gevechtssituaties uit de bloedige Aceh- oorlogen.
Commentaar (1)
Cut Nyah Dien is een stimulerende kracht geweest in een bepaalde periode van de Aceh- oorlog. Opmerkelijk is, dat Deddy Armand steeds uitvoerig de ontluikende aantrekkelijkheid en de verfijnde manieren van zijn heldinnen beschrijft.(zie ook hierna: Cut Neutia). Hij geeft ook steeds de aanzienlijke afstamming weer: dat wijst op feodale invloed. De beschreven verwoesting van de moskee "Baitul Rakhman" is volgens Paul van't Veer een vergissing geweest, maar was het sein van een nieuwe guerilla.
Interessant is de periode rond Teuku Umar. Hij kiest de zijde van de Hollanders o.m. door de noodzaak om zijn peperoogst uit te voeren en krijgt de titels: Panglima Prang Besar teuku Djohan Pahlawan: Grote Opperbevelhebber Universele Held. Kolonel Deykerhoff hoopte via een linie vrede te stichten in Aceh. Hij bewapent Teuku Umar en geeft hem 300 (moderne) achterladers, 500 (oude) voorlaadgeweren, 25000 patronen, 500 kilo kruit, 1200 slaghoedjes, 5000 kilo lood en 1600 Spaanse daalders als 'krijgskas'. Teuku Umar zal dan met andere Acehers verantwoordelijk zijn buiten de linie. Maar een andere Hollandse commandant provoceert (bewust?) de Acehers en dat doet de oorlog weer in alle hevigheid oplaaien.
De opmerking van Armand, dat de Hollanders Cut Nyah Dien uit tactische overwegingen voorkomend behandelden, is strijdig met zijn slotopmerking.
Madelon Szekely- Lulofs plaatst Cut Nyah Dien tegenover Kartini (2). Zij ziet beide vrouwen als 2 grote persoonlijkheden, die op geheel verschillende wijze uitdrukking geven aan hun positie als vrouw in een koloniale samenleving.
Dat de oorlog in Aceh bloedig is geweest, blijkt uit de verliescijfers die ik geef bij IV, 22 a+b aant.; Aceh bleef tot 1942 onveilig.
22.Titelbeschrijving
a."Cut Nyah Meutia"= 'Prinses Nyah Meutia"; geschreven door Deddy Armand en uitgegeven door Garuda Metropolitan Press- Jakarta; het betreft de 1e druk van 1984 en is bestemd voor jongeren van 14/15 jaar oud; het kost Rp. 1200,-.
Van deze uitgave heb ik het 'Voorwoord' gebruikt voor mijn 'Commentaar'.
b."Cut Meutia, the brave Pearl of Aceh"= Prinses Meutia, de moedige parel van Aceh; geschreven door dra. Maria Elvira en bestemd voor leerlingen, die gevorderd zijn in het Engels. De uitgever is Gramedia- Jakarta en het betreft de tweede druk van 1990; de prijs is Rp. 1200,-.Deze uitgave heb ik gebruikt voor de inhoudsbeschrijving.
Inhoudsbeschrijving
De hoofdpersoon Cut Media heeft een belangrijke rol gespeeld in de late fase van de Aceh- oorlog. Zij was de dochter van het districtshoofd Teuku Bem Daud in Perak/ Pasai in Oost-Aceh.
In 1903 sloot de koning, sultan Daud, na 30 jaar vrede met de Hollanders. Toch ging de guerilla door tot 1942(!). In de periode van 1903- 1910 speelt Cut Metua een belangrijke rol.
Maria Elvira beschrijft botsingen tussen de Acehers en het KNIL, later de marechaussee, waarbij Teuku Muhammed, Cut Meutia's eerste echtgenoot, gedood wordt. Zij en haar zoontje Raja Sabil ontkomen.
De Nederlanders willen een overeenkomst sluiten en wanneer Teuku Cik Tunong, Cut Meutia's 2e echtgenoot, daarop ingaat, is er een jaar vrede. Echter, een nieuwe overval op Hollandse militairen, die in een Islamitisch gebedshuis overnachten en waarbij alle militairen op een na worden gedood, maakt daar een einde aan. Wanneer Teuku Cik Tunong ingaat op een uitnodiging tot een gesprek met de Nederlanders, wordt hij gevangen genomen en gefusilleerd. Cut Meutia verwacht dan haar 2e baby.
Na de dood van de baby keert zij terug bij de guerilla, gedreven door een diepe afkeer van de Hollanders. Zij huwt opnieuw, nu met Pang Nanggroe. Zij overvallen treinen, maar de grote jacht wordt nu op hen ingezet. In 1910 komt de marechaussee hen op het spoor: op 26 september valt Pang Nanggroe en op 24 oktober Cut Meutia. Haar vijf jaar oude zoontje kan nogmaals ontsnappen.
Het slot luidt:"..Toen schoten drie soldaten haar neer. De dappere parel van Aceh, met haar lange, zwarte haar, dat neerviel tot op haar rug, viel langzaam op de grond. Haar rijke rode bloed bedekte de aarde van Aceh, de aarde die zij lief had en waarvoor zij zo dapper streed".
Illustraties
Het kleurrijke omslag van de Engelstalige uitgave toont een gevechtssituatie met Cut Meutia in het centrum en Hollandse marechaussees op de voorgrond. Op de achtergrond is een ontspoorde trein zichtbaar. De andere zijn in zwart- wit en tonen Cut Meutia als opgroeiend meisje thuis, dat verlangt naar de strijd, Cut Meutia in het bos met haar eerste kind, opeenvolgende gevechtssituaties, de terechtstelling van haar tweede echtgenoot en haar dood.
Commentaar
Het 'Voorwoord' van de Indonesische uitgave bevat interessante gegevens over de doelstellingen van de serie"Nationale Helden". De uitgever signaleert erosie van patriottische gevoelens en nationale trots bij adolescenten en jong- volwassenen, een groeiende afstand tussen de 'oorlogsgeneratie' en jongeren in 1984. Om gevoelens van gerechtvaardigd patriottisme en terechte trots te voeden en om de kloof tussen de generaties te overbruggen heeft de uitgever deze serie opgezet. Hij hoopt een bijdrage te leveren aan de vorming van een volgende generatie als enthousiast volgeling van de Pancasila.
De inhoud van deze uitgave is romantisch van toonzetting: door de tegenstellingen aan te zetten heeft Deddy Armand geprobeerd tegemoet te komen aan de wensen van de uitgever. De gekleurde illustraties doen dat zeker.
De Engelstalige uitgave is soberder, ook in het materiaal, en geeft de feitelijke gebeurtenissen op een vertrouwenwekkende wijze weer. Het perspectief bij dra. Maria Elvira ligt volledig in de Acehers.
In deze langdurige en smerige oorlog, Van Daalen wordt van oorlogsmisdaden beschuldigd, hebben de militairen en de gevreesde marechaussee meermalen gewankeld. Het boekje deed me soms denken aan de 'Bosgeuzen' in de 80- jarige oorlog tegen Spanje. Het zou de ironie ten top gedreven zijn, als in deze jaren (tot 1942) op Indonesische scholen, bv. in Aceh- Kota Radja, verplicht over deze Nederlandse patriotten verteld moest worden!
In tegenstelling tot Deddy Armand poogt Elvira niet deze oorlog te veralgemenen tot een Indonesische oorlog.
Nederlandse tijdgenoten in het vroegere Nederlands- Indie schrijven eveneens reeel over deze oorlog, bv. dr. J. Groneman over militairen, geronseld in Harderwijk,'het gootgat van Europa' en op weg naar hun bestemming Indie:".. de dodelijke vermoeienissen van een guerilla- oorlog in tropische strandbossen en moerassen"(1). En E. du Perron geeft een scherp beeld van de SS- achtige elite- officier-avant- la- lettre aan Nederlandse zijde:"..Maar als je op het kerkhof staat van Peutjut,..dan heb je geen spatje lef meer, dat verzeker ik je: dan sta je daar met je decoratie op je borst en je zegt:"UED's onderdanige dienaar. UED's onderdanige, kloterige dienaar".(2)
Op zijn eigen wijze heeft H.C.Zentgraaf de laatste jaren van Cut Meutia beschreven(4). Hij vermeldt, dat Pang Nanggroe onder de Hollanders bekend stond als "de Watergeus'! In de wat gezwollen taal van Zentgraaf wordt het sein voor de laatste aanval gegeven 'door een slanke, blanke vrouw.."(blz. 137), terwijl Maria Elvira over Cut Meutia schrijft:".. she had beautiful dark skin"(pag. 1). Houdt de opmerking van Zentgraaf misschien verband met zijn extreem- rechtse, politiek opvattingen tussen de beide wereldoorlogen?
Aanduiding van de thematiek
Informatieve thema's: :1.1. nationale trots
1.3. moed
Politieke thema's 2.2. nationale helden
2.5. bestrijding van imperialisme en kolonialisme
23."Bandung lautan api"= Bandung zee van vuur; geschreven door Deddy Armand en verschenen in de serie "Perang kemerdekaan Indonesia"= Oorlog om de bevrijding van Indonesie. De uitgever is P.T. Garuda Metropolitan Express- Jakarta; het betreft de eerste druk van 1984 en kost Rp. 1200,-.
Inhoudsbeschrijving
In het 'Voorwoord' schrijft drs. Lukman Umar, dat de tijd als een kloof nieuwe generaties dreigt te scheiden van de generatie uit de vrijheidsstrijd. Het boekje gaat over gebeurtenissen tussen begin augustus 1945 en maart 1946.
Bijna 350 jaar werd onze archipel gekoloniseerd door de Hollanders, Engelsen en Japanners. De nederlangen van vroeger werden de lessen voor de latere vrijheidsstrijders.
De jongeren vooral dienen de idealen van de vrijheid; ook in Bandung organiseren zij een ondergrondse. Van de Japanners krijgen Indonesische jongeren een para- militaire training; ook jongeren uit het KNIL voegen zich bij de ondergrondse. Zij staan volledig achter het tweemanschap Sukarno- Hatta.
Als op 17 augustus 1945 in Jakarta de onafhankelijkheid wordt geproclameerd, wordt dit nieuws via de radio in Bandung en de journalistiek verspreid, ook naar het buitenland. Het enthousiasme vlamt op: de bewapening bestaat uit bambu- runcing, klewangs, speren, geweren, pistolen, granaten. Er worden wegversperringen gemaakt.
Op 22 augustus wordt een organisatie Bescherming Bevolking opgericht, oa. door Abdul Harris Nasution. Op 2 september tijdens een grote bijeenkomst op de aloon- aloon lopen Japanners gewapend rond, maar willen geen wapens overdragen aan de vrijheidsstrijders.
Dan komen de geallieerden; of zijn dat vermomde Hollanders? Na incidenten verbiedt de geallieerde commandant het dragen van wapens door niet- militairen. Aanvallen op hen volgen en onder de ruines van de gebouwen liggen geallieerde soldaten. Dan ontstaat nieuwe verwarring bij een grote banjir. Jongeren weigeren Noord- Bandung te ontruimen. Op 24 november wordt het Regiment van de 24e november gevormd. Dan volgt een strijd om Zuid- Bandung. Van de Centrale regering in Jakarta komt het bevel om 11 km. terug te trekken; op zondag 24 november vindt de ontruiming plaats.
Tienduizenden , ook burgers, trekken weg naar het zuiden en in de avond klinken in de stad overal explosies. Bandung, het Parijs van Java, brandt. Naar aanleiding van dit oorlogsgebeuren dicht Mohamed Toha het strijdlied "Hallo Hallo Bandung". Echter nog vele offers zullen gebracht moeten worden door de 'bloem van de natie'.
Illustraties
Het omslag toont aanstormende soldaten van Indonesische strijdkrachten tegen een achtergrond van brandend Bandung en het karakteristieke gebouw van Gedung Isola of het Palace- hotel. Ook alle andere illustraties zijn aktie- opnames; bajonet- oefeningen, rondrijdende jongeren met een megafoon(!?), wegversperringen, confrontaties met Japanners, de dreigende uitstraling van de aankomst van geallieerde soldaten, een alles verwoestende banjir en tenslotte de wegtrekkende strijdgroepen en bevolking met in de vallei brandend Bandung. De illustraties verlevendigen het verhaal.
Commentaar
Nadrukkelijk wordt de bevrijdingsoorlog geplaatst in het kader van de vroegere opstanden onder leiding van oa. Javaanse prinsen. De vrijheidsstrijd van 1945 en daarna wordt zo in een feodaal beinvloede traditie geplaatst.
Het boekje geeft inzicht in de mogelijkheden tijdens de Japanse bezetting om te komen tot de vorming van Indonesische, ondergrondse verzetsgroepen als voorbereiding op dee vrijheidsoorlog na het vertrek van de Japanners. Stap voor stap wordt de groeiende spanning tussen Indonesische strijdgroepen enerzijds en de Japanners en Geallieerden anderzijds opgebouwd naar de climax van de brandende stad als resultaat van 'de verschroeide aarde'- taktiek, en het ontstaan van het beroemd geworden strijdlied "Hallo Hallo Bandung". De weergave in het boekje van beide gebeurtenissen vormt in feite een camouflage voor de onvermijdelijkheid van de ontruiming van Bandung.
De Nederlandse versie van "Hallo Hallo Bandung" is een vooroorlogs cabaret- liedje, een 'smartlap in het jargon, van Willy Derby in verband met de tot standkoming van de eerste telefoonverbinding tussen Nederland en Bandoeng/Ned.Indie. (1)
De dichter/ com[ponist van de Indonesische versie op het thema "Hallo Hallo Bandung" uit 1946 is onduidelijk. Deddy Armand noemt Mohammad Toha(blz. 33), maar in het bundeltje "Kidung Ceria" = 'Vrolijke ballades'(1b) worden tekst en melodie toegeschreven aan Ismael Marzuki. De Indonesische tekst getuigt van een creatieve verwerking van het thema naar de eigen tijd en de eigen omstandigheden in 1946. De tekst heeft een voorspellende geladenheid: eens komen wij terug! en luidt:
Hallo Hallo Bandung
Hallo Hallo Bandung, Ibukota Priangan
Hallo Hallo Bandung, kota kenang- kenangan
Sudah lama beta tidak berjumpa dengan kau
Sekarang telah menjadi lautan api:
Mari Bung, rebut kembali!
In Nederlandse vertaling:
Hallo Hallo Bandung, hoofdstad van de Preanger
Hallo Hallo Bandung, stad vol herinneringen
Lange tijd zal ik je niet ontmoeten
Nu je bent geworden een zee van vuur
Kom, Bung, wij komen vechtend terug!
Deddy Armand verbloemt niet, dat in deze maanden aan Indonesische zijde grote onzekerheid bestond als gevolg van gebrek aan informatie over de geallieerden in Bandung, die voor Nederlanders werden aangezien, en als gevolg van een overstroming. Een voorbeeld is de Indonesische houding tegenover de RAWPI.
Deze groep organiseerde de repatriering van o.m geallieerde krijgsgevangenen; geen wonder dat hun verhouding met de Japanners goed was. Verwarring kan ook ontstaan zijn, doordat in oktober 1945 de Britse leden van de RAWPI vervangen werden door Nederlandse; er waren ook Nederlandse militairen en burgergevangenen in Japanse kampen! Van de Nederlandse auteur F.J.Friedericy is bekend, dat hij als officier bij de RAWPI opdracht had de repatriering van duizenden Indonesiers te organiseren, die door de Japanners gedwongen waren te werk gesteld(2). De stormachtige gebeurtenissen in Surabaja zijn waarschijnlijk ook oorzaak geweest voor gevechten elders, zoals in Bandung. Dat een man als Nasution uit deze chaos van de bersiap- tijd een geordende Siliwangi- divisie heeft georganiseerd, dwingt respect af.(3). Men kan bewondering hebben voor de moed aan Indonesische zijde, maar was dat niet ook roekeloosheid tegenover getrainde militairen uit de Pacific- oorlog tegen Japan? Zijn er geen mensenlevens verspild?
Een analoog geval aan Nederlandse zijde is bekend: de beroemde 'Slag in de Java- zee' is een mythe, want een foute beslissing van de toenmalige vice- admiraal Helfrich wegens het ontbreken van luchtbescherming door Nederlandse jachtvliegers tegen Japanse luchtaanvallen op het eskader. Het 'Ik val aan, volg mij!' versluiert de kritiek van Doorman zelf op Helfrich en het onnodig verlies aan mensenlevens. De afloop is bekend.(4) Zoals ook het verzonnen verhaal over het 'bevel' van Doorman.
In ruimer verband geeft de situatie van de strijdgroepen rond Bandung ook enigszins zicht op de positie van de legendarische guerilla- generaal Sudirman op Midden- Java. Vermoed kan worden , dat ook elders de guerilla de politiek in groter verband frustreerde. (Zie ook onder: Commentaar bij 5 en 25).
Armand gebruikt tenslotte de begrippen 'volk' en 'strijdgroepen' door elkaar. Wil de auteur een eenheid suggereren tussen beide, die in werkelijkheid veel minder sterk geweest is?
Aanduiding van de thematiek
Informatieve thema's: 1.3. moed
1.4. nation- building
Politieke thema's: 2.2. nationale helden
2.5. bestrijding van imperialisme en
kolonialisme
24. Titelbeschrijving
"K.H.Zainal Mustafa"= 'Kyai Haji Zainal Mustafa' (Kyai = Kiai is de titel voor een leraar in de islam) is geschrteven door M.Saribi Afn met afbeeldingen van Adam Brata in een serie, die vooral Moslim- profeten betreft. Bestemd voor jongeren van 14/15 jaar; de uitgever is Aries Lima- Jakarta. Het betreft de 1e druk van 1984 en kost Rp. 1600,-.
Inhoudsbeschrijving
Grootmoeder vertelt op verzoek van haar kleinkinderen Komariah en Astini over Kyai Haji Zainal Mustafa.
Hij was geestelijk leider van de koranschool Sukamana in Singaparna, West- Java. Hij onderwees op grond van de Islam de gelijkwaardigheid van alle mensen. Daarom zijn wij tegen onderdrukking en kolonialisme vanuit andere landen. Hij wilde niet samenwerken met de Hollanders, hoewel zij hem dat herhaaldelijk vroegen. De overweldiger verarmde ons volk, maar K.H. Zainal Mustafa wilde staan in de lijn van Imam Bonjol, Teuku Umar, e.a. Zijn studenten stonden achter hem, de Hollanders wantrouwden hem, de geheime politie kwam in actie. Op 17 november 1941 wordt hij gevangen gezet in Bandung, maar na 2 maanden weer vrijgelaten. In februari 1943 (? B.) wordt hij opnieuw gearresteerd, maar door de Japanners bevrijd. Hij keert terug als geestelijk leider van de School Sukamanah. Maar het gedrag van het Japanse leger alarmeert hem. Overal lijdt het volk honger; er is zware dwangarbeid. "Wat betekent 'romusha', oma?" vroeg Astini. "Romusha is dwangarbeid zonder betaling. Wie weigerde, kon worden gestraft", antwoordde oma Rubiyah. Het volk durfde niet rechtstreeks te kijken, het Japanse leger stal rijst, karbouwen; er waren besmettelijke ziektes, ongedierte en luizen. Oma droeg ooit kleding van rubber, maar langzaam stortte Japan in.
Japan vormde ook de PETA= Pembala Tanah Air= Verdediger van het vaderland; haar leden werden later voormannen van de TNI.
Schoolkinderen moesten aardnoten zoeken, of ze werden gestraft. Het leger van Japan roofde alle rijkdom voor de overwinning van de Aziatische oorlog. Door zijn oppositie voeren wilden de Japanners K.H.Zainal Mustafa arresteren, maar zijn studenten ontwapenden hen. Op 25 februari 1944 komen troepen o.l.v. de Kempetai- commandant van Tasikmalaya, Kobayashi. K.H. Zainal Mustafa loopt rustig naar hen toe, maar plotseling vallen de studenten o.l.v. haji Najimudin de Japanners aan met de roep :"Allah is groot". Maar Japan is superieur; K.H.Zainal Mustafa wordt gevangen genomen en naar de gevangenis Cipinang in Jakarta gebracht. Op 25 oktober 1944 wordt hij met 21 volgelingen doodgeschoten; hun stoffelijke resten liggen begraven op Ancol in Jakarta. Hij gaf zijn geest voor onze vrijheid tegen onderdrukking.
Illustraties
De illustraties zijn aangepast aan het grote formaat van het boek. Op het omslag stormen studenten met allerlei wapens aan. We zien oma en haar kleinkinderen, dreigende Hollanders, K.H.Zainal Mustafa in de gevangenis, aanvallende Duitsers met een groot hakenkruis, slaande en schoppende Japanse militairen, romusha's, maar steeds een rustige, dominerende Mustafa. De laatste plaat toont zijn terechtstelling.
Commentaar
K.H. Zainal Mustafa was een vooraanstaand inspirator in de moslim- gemeenschap tegen onderdrukking en voor vrijheid van Indonesie. Het boek geeft inzicht in de islamitische rechtvaardiging van het verzet tegen het kolonialisme. Door het lezen groeit de bewustwording van de afstand tussen het Indonesische volk en de Nederlandse aanwezigheid daar: het gaat om de rollen van resp. gekoloniseerde en kolonisator. Wanneer Japan de Hollanders verdreven heeft, blijkt dezelfde rolverdeling te blijven bestaan.Een breekpunt voor de moslim is de eis tot eerbetoon aan de keizer en de buiging naar het oosten: de moslim wendt zich naar Mekka. In elke hotelkamer geeft een pijl die richting aan. En het verbod om een Japanner rechtstreeks aan te kijken accentueert de onderworpenheid. Interessant is het om te weten, dat generaal Sudirman opgeleid is bij de PETA; hoe heeft hij zich opgesteld?
Als oma zegt:"Alle kolonisatoren zijn wreed", veralgemeent zij het beeld van de onderdrukker; Nederland was geen uitzondering. In feite vind ik de beeldvorming van de Japanner ongunstiger in dit boek dan die van de Hollander.
Onder de Japanse bezetting verzwakte de bevolking sterk en de textielschaarste maakte vervangingsmiddelen nodig, b.v. heel dunne lappen rubber voor de sarong of als laken op de bedden; in gesprekken met collega's van de U.I. werd dit bevestigd. Ook het dragen van juten zakken rond het middel kwam veel voor. Gaandeweg ontdekte men, dat Indonesie wel bizonder moeilijke decennia heeft doorgemaakt in deze eeuw: eerst het kolonialisme, daarna de crisisjaren in de wereldeconomie, vervolgens de dwangarbeid van de romusha's en de groeiende armoede tijdens de Japanse bezetting, na '45 de bevrijdingsoorlog tegen Nederland, en de confrontatie- politiek, eerst tegen Maleisie, later tegen Nederland, de periode van de marxistische 'Verelendungspolitiek'. Het land heeft 4 decennia in een diep dal gezeten.
Bij de botsing tussen de studenten van de koranschool en de Japanners kan ik mij niet aan de indruk onttrekken, dat de situatie uit de hand is gelopen door het onbesuisde optreden van haji Najimudin, waarschijnlijk uitgelokt door arrogant optreden van de Japanners.
Het boek ademt de geest van de Nahdatul Ulama en andere orthodoxe stromingen, hoewel het meisje niet gesluierd is afgebeeld. Tenslotte kwam het hakenkruis in een afbeelding op mij nogal onverwacht over. Mijn bezwaar, dat sympathie opgeroepen zou kunnen worden voor het hakenkruis als het symbool van het land, dat Nederland verslagen heeft, werd door Indonesiers afgewezen. Bij hen ontbreken de connotaties rond deze vlag, zoals die bij Nederlanders wel meespelen. Maar vreemd blijft het, dat straatverkopertjes anno 1990/'91 naast andere vlaggetjes ook het hakenkruisvlaggetje te koop aanbieden.
Aanduiding van de thematiek
Politieke thema's : 2.2. nationale helden
2.5. bestrijding van imperialisme en kolonialisme
Gedragsthema's : 3.4. rechtvaardigheid
Karaktervorming : 3.7. godsdienst en tolerantie
25. "Sudirman, a simple man, a great general"= 'Sudirman, een eenvoudige man, een grote generaal' is geschreven door drs. Ayu Sutarto en bestemd voor jongeren van 14/15 jaar oud. De uitgever is Gramedia- Jakarta en het betreft de 2e druk van november 1989. Het boekje is geschreven in het engels en kost Rp. 1200,-.
Inhoudsbeschrijving
Sudirman werd bekend als opperbevelhebber van de TNI. Hij kwam van Bodas Karang Jati in de residentie Banyumas op Midden- Java. De assistent- wedono van Rembang adopteerde hem als kind; zijn moeder was een zuster van de echtgenote van Pak Cokrosunaryo. Hij werd geboren op 24 januari 1916 en Pak Cokro gaf hem de naam Sudirman.
Op school studeerde hij hard; hij maakte veel vrienden; thuis verzorgde hij oa. de tuin. Sudirman bleef eenvoudig ondanks de belangrijke positie van zijn vader. Hij maakte de keuken schoon en vrijdags ging hij naar de moskee. Later ging hij in Cilacap bij de padvinderij. Hij bezat verantwoordelijkheidsgevoel, wilde zich harden en studeerde na de junior- highschool aan een kweekschool. Als hoofdonderwijzer overlegde hij eerst met anderen en nam pas een beslissing. Hij werd door de Japanners getraind bij de PETA en kreeg zo veel militair inzicht.
Op 17 augustus 1945 werd Indonesie onafhankelijk; de geallieerden kwamen om de Japanners terug te brengen naar Japan. Maar met hen kwamen de Hollanders, die ons de vrijheid weer wilden afnemen.
Sudirman werd kolonel bij de TKR= Tentara Keamanan Rakyat= het leger tot bescherming van het volk. Hij bestreed de geallieerden in Magelang en Ambarawa; Ambarawa was de deur naar Yogyakarta en hij versloeg de geallieerden.
In 1947 wilde de regering alle strijdgroepen samenvoegen tot een leger; Sudirman slaagde er in de TNI te vormen. Pak Dirman was zeer geliefd bij zijn soldaten; hij was voorstander van de eenheid tussen leger en volk: zij zijn als de vis in het water. Deze gedachte van Sudirman is een van de belangrijkste kenmerken van het huidige Indonesie.
In december 1948 vielen de Hollanders Yogyakarta aan; zij probeerden de zieke Pak Dirman te pakken, maar deze zwierf met zijn soldaten 1900 km. in 7 maanden; hij gaf alles voor de guerilla. Als kind en als generaal bleef hij eenvoudig; hij wilde geen weelde. Zijn dochter was officier in het leger, maar niemand wist, dat zij de dochter van Sudirman was. (1.B.) In maart 1949 moest hij terug naar Yogyakarta. Op10 juli 1949 was er een parade van alle guerilla's voor Pak Dirman op de Jalan Malioboro. Hij was erg ziek; men huilde en had tranen in de ogen. Op 5 oktober was de verjaardiag van het Indonesische leger. Op 29 januari 1950 overleed Pak Dirman in Magelang. Allen, volk en leger, namen afscheid van hem:"Vaarwel, onze grote generaal, wij zullen uw voorbeeld volgen".
Illustraties
Het kleurrijke omslag toont generaal Sudirman in diverse situaties, oa. zittend in een draagstoel, omdat hij uitermate verzwakt was. In het boekje zien we een biddende Sudirman, de plechtigheid waarbij hij tot opperbevelhebber wordt benoemd, Sudirman bij zijn soldaten en de afscheidsparade op de Jalan Malioboro. Zijn omgeving is erg eenvoudig afgebeeld.
Commentaar
In de beschrijving van Sudirman staan zijn geloof en eenvoudige levenswandel voorop. De indruk lijkt gerechtvaardigd, dat hij, als zijn ziekte, tbc, hem niet geveld had, een strenge moslim zou zijn geworden, die moeite zou hebben gehad met de grote tolerantie in het moderne Indonesie.
Interessant is, dat Sudirman na augustus '45 in Ambarawa geweest is. Daar werd in 1945 de achterneef van Eduard Douwesdekker ter plaatse door leden van strijdgroepen doodgeslagen; dit pro- Indonesische familielid hoorde als 'belanda' in een kamp thuis.(1)
Belangwekkend is zijn opmerking over :'de vis in het water': de guerilla als uitdrukking van de volkswil. Of dit anno 1991 nog zo is t.o.v. de Abri weet ik niet; zeker heeft men in bepaalde kringen na 40 jaar afstand genomen van zijn ascetisme als levenshouding. Buiten kijf staat, dat Sudirman een grote persoonlijkheid is geweest met een sterke uitstraling naar de bevolking toe; hij is in enkele jaren volledig opgebrand. Ik herinner mij, dat hij in die jaren op Nederlandse militairen een legendarische indruk maakte. Militair- organisatorisch is zijn prestatie om te komen tot een samenhangende TNI, van groot formaat. Ook logistiek en op het gebied van de verbindingen werd hier indrukwekkend gepresteerd. Maar of Sudirman op grond van zijn machtspositie politiek steeds goed geopereerd heeft, blijft de vraag (2).
Aanduiding van de thematiek
Informatieve thema's : 1.3 moed
Politieke thema's : 2.2 nationale helden
2.4 loyaliteit tegenover: 2.4.1 het leger
2.4.2 de politie
Gedragsthema's, : het is niet goed mogelijk een enkel sub-thema aan te wijzen.
karaktervorming
posted by Piet Buddingh' @ 5:45 AM
0 comments
