Piet Buddingh'

Friday, June 19, 2009

Mondiaal humanisme?

Mondiaal humanisme?

In deze tijd van mondiale veranderingen in de samenstelling van allerlei bevolkingen in de diverse staten op de planeet dringt zich bij mij de behoefte op om vanuit mijn eigen ervaringen de jaren door inzicht te krijgen in de processen, die aan deze veranderingen ten grondslag zouden kunnen liggen. De staande uitdrukking, dat we leven in 'een global village', wijst al vele jaren in een bepaalde richting, nl. dat de volken op deze planeet niet meer om elkaar heen kunnen, sterker dat deze volken steeds meer pluriform worden door immigratie - en emigratie processen. Een andere reden voor een analyse van deze ontwikkelingen is, dat deze omvormingsprocessen met steeds grotere spanningen gepaard gaan in de diverse landen; voorbeelden daarvan zijn oa. de Europese landen, zoals Nederland, maar ook een land als Iran, dat van een gesloten maatschappijvorm tegen heug en meug naar een open samenleving moet groeien; een ander voorbeeld is Noord- Korea waar zich dezelfde processen manifesteren maar in nog heviger mate als in Iran.
Een eerste opmerking die ik daarbij voor mijzelf maak, is dat het hierbij niet allereerst gaat om de tegenstelling dictatuur- democratie, maar om verschijnselen als open en gesloten samenlevingen en open en gesloten levensbeschouwingen onder de mensen. Ik acht het nl. niet uitgesloten, dat een autoritair/aristocratisch bewind wel kan samengaan met een ontwikkeling
van een gesloten naar een open samenleving, bv. in China; een sprekend voorbeeld is voor mij Japan, dat m.i. helemaal geen democratie in de westerse betekenis van het woord is. Sprekend
vind ik bv. het fenomeen, dat volgens de kranten bij de laatste grote aardbeving in China Japanse militaire hulpverleners eer bewezen aan Chinese slachtoffers van deze ramp. Dat is voor het Japanse leger een fundamenteel andere houding tegenover China dan die uit de Chinees- Japanse oorlog vlak voor het begin van de Tweede wereldoorlog : denk daarbij bv. aan het bloedbad in Peking, meedogenloos aangericht door Japanse militairen.
Deze inleiding wil ik afsluiten met een verwijzing, in verband met deze veranderende houding onder Japanse militairen, naar het begrip 'mimesis',naar 'de mimetische theorie'.Daarmee bedoel ik de culturele beinvloeding in sociologische zin van mensen en volken op elkaar naar een eigentijds, mondiaal, humaan begrip, dat ontstaat door impulsen uit de diverse culturen, zoals in Japan uit Buddhistische, Zenbuddhistische bron. Een welsprekend voorbeeld van deze 'mimesis' vind ik in de jongerencultuur de enorme populariteit van 'de spijkerbroek'; deze wordt zelfs diep in het oerwoud van Papua gedragen.

Het verleden
Wie over humanisme spreekt, kan natuurlijk niet heen om het Europese tijdperk van de overgang van middeleeuwen naar renaissance en komt daarbij vanzelfsprekend uit bij overgangsfiguren als Geert Groote van de Moderne Devotie, Rudolf Agricola, Dirk Volkertsz. Coornhert, een hervormer als de Zwitser Zwingli, en Desiderius Erasmus. Daarbij wordt het begrip 'humanisme' ingekaderd in een west- europese kontekst. Devraag is of dat wel terecht is: wie het Eerste Testament/het Oude Testament leest voor wat betreft sociale wetgeving, kan niet anders concluderen dan dat ook toen al gestreefd werd naar een humane samenleving ondanks alle negatieve elementen; hetzelfde geldt voor de klassieke Griekse beschaving: een belangrijke figuur daarbij is natuurlijk Homerus. M.a.w. het begrip 'humanisme' zoals dat in de 16e en 17e eeuw vorm krijgt, sterk beinvloed ook door Baruch Spinoza, en uitmondt in de 'Verlichting', kent al diverse bronnen, zij het 'westerse' bronnen. Het moderne begrip' humanisme' heeft zoveel filosofische invloed ondergaan in de 18e, 19e en 20e eeuw, dat het oorspronkelijke 'christelijke humanisme' daarin bijna onherkenbaar is geworden. Toch spreken wij nog steeds over een Europees, Westers begrip.
Parallel aan deze ontwikkeling heeft zich in Europa en het Westen een zelfstandige christelijke, kerkelijke ontwikkeling voorgedaan, die, verbonden met de Europese expansie sinds de 17e en 18e eeuw over de hele planeet, bekend is geworden onder de begrippen 'missie' en 'zending'. Beide verschijnselen verschillen daarin van het humanisme, dat zij een wereldomvattende pretentie uitstraalden naar de andere werelddelen, terwijl het humanisme in grote lijnen beperkt bleef tot 'het westen'. In die mondiale uitstraling liepen de kerken voorop, waren trendzettend, vergeleken met het humanisme. Of we bij de resultaten van zending en missie al kunnen spreken van mimetische invloeden, van verschijnselen die aangeduid kunnen worden als uitingen van een mimetische theorie, betwijfel ik, omdat de kerken opereerden onder de beschermande invloeden van de koloniale machten. De vraag is nl. ,of hier al sprake is van zuiver vrijwillige navolging en of er bij de bekeringen invloed uitging van bronnen in de eigen autochthone culturen. Wie bv. nadenkt over de bekeringsijver op het vm. Ned.Nieuw- Guinea in de 19e en begin 20e eeuw en de daarmee gepaard gaande, opgelegde vernietiging van culturele uitingen als korwars en andere voorouderbeelden, kan zich afvragen of hier niet ook sprake is van opgelegde dwang op de bevolking, met verkapte steun van het gouvernement onder het mom van 'pacificatie' ,zonder een wisselwerking naar de koloniale en kerkelijke 'bovenlaag'.

Wat is humanisme?
De in de 19e eeuw ingezette secularisatie op het kerkelijk erf in Europa, die in de tweede helft van de 20ste eeuw breed om zich heen gegrepen heeft, heeft aan het humanisme ruim baan gegeven, hoewel daar in organisatorisch verband volgens mij weinig van te zien is. Niettemin kan van het humanisme gezged worden, dat het een belangrijke emancipatorische invloed heeft gehad op het denken van de Europese mens. En op het emancipatorische vlak zou een 'wereldhumanisme' een identieke invloed kunnen hebben op de volken/elites van de landen op de planeet.
Maar in de hedendaagse planetaire situatie met al zijn tegenstellingen en spanningen, de gewelddadige botsingen tussen grote groepen mensen ook binnen dezelfde cultuur wordt het begrip 'humanisme' steeds vager. We kunnen het begrip natuurlijk inwisselen voor het begrip 'mensenrechten', maar dan zitten we toch weer in een Westers denkpatroon, dat via allerlei internationale organisaties aan de landen opgelegd gaat worden, ook al sluiten deze denkwijzen helemaal niet aan op culturele denkpatronen in de verschillende landen. Waar blijft de invloed van andere volken en culturen op het begrip 'mensenrechten'? Persoonlijk spreek ik liever over humanisme, dat in onze tijd een vaag begrip is geworden, maar dat in de ontmoeting met andere culturen een nieuwe, gemeenschappelijke inhoud kan krijgen, die door velen aanvaard wordt.Echter, hoe moeilijk de problemen liggen, blijkt uit de onderliggende economische belangen en tegenstellingen tussen de landen, waardoor de tegenstellingen uitermate verscherpt worden en er van een culturele uitwisseling weinig terecht komt. Het beleid van de regering- Bush inzake Irak demonstreert wel duidelijk, hoe goede intenties, gebaseerd vaak op naieve onkunde, in wapengeweld ondergaan en bovendien intenties betreft, die puur Westers zijn.
Wat voor mij in ieder geval erg duidelijk is geworden, dat is dat in een mondiale kontekst alle begrippen zoals het Westen gewend is die te hanteren, bv. 'mensenrechten, humanisme, democratie, autoritair' vlottend zijn geworden. Ik acht een ontwikkeling op mondiaal niveau van de inhoud mogelijk, waarbij van de oorspronkelijke inhoud en herkomst vrijwel niets meer herkenbaar is.

Een 'pars- pro- toto'?
Ook wordt wel helder, dat er, voor er algemene, universele overeenstemming is over de inhoud van de begrippen 'humanisme, mensenrechten' ons nog vele spanningen te wachten staan. Bestaat er niet een parallel met de ontwikkelingen in West- Europa vanaf de 16e eeuw tot aan de moderne tijd, voordat er hier een 'communis opinio' werd bereikt, terwijl de tussenliggende eeuwen gekenmerkt werden door veel geweld en oorlogen, zoals de godsdienstoorlogen, de Napoleontische oorlogen, de 19e eeuwse revoluties en de bloedige oorlogen van de 20ste eeuw, waarbij de democratie in West- Europa op de rand de afgrond stond tussen regimes als communisme en nationaal- socialisme? Staat de wereld de komende eeuwen eenzelfde soort turbulente ontwikkelingen te wachten? Om een beeldspraak te gebruiken :is er sprake van pars- pro- toto, waarbij West -Europa het deel is dat exemplarisch staat voor de wereld als geheel?

Een voorlopige afsluiting
Als afsluiting van deze analyse wil ik nog ingaan op een opvallend aspect van de Europese cultuur, maar daarbij kunsten en wetenschappen buiten beschouwing laten. Dat aspect betreft dan het verschijnsel 'sport' en het wordt zonder jalouzie vastgesteld, dat het Verenigd Koninkrijk bij de mondiale invloed daarvan dankzij het wereldomspannende dominiumverband een doorslaggevende rol heeft gespeeld. Overigens moet ook nu al de naam van De Coubertin genoemd worden, de stichter van de Olympische Spelen.

0 Comments:

Post a Comment

<< Home